El monasterio benedictino de San Martín de Pannonhalma (Panonia, Hungría) fue reformado a principios del siglo XVI por Máté Tolnai, notario imperial nombrado abad del cenobio en 1500. Su reforma fue de regla y litúrgica, introduciendo en buena parte las costumbres de la abadía de Melk. Como apoyo de esta reforma, que se pretendía se extendiese a todo el reino de Hungría, se introdujo un nuevo
Breviario (Pannonhalmi Breviárium) que el librero de Buda János Pap hizo imprimir en 1506 en Venecia en la imprenta de Lucantonio di Giunta.

Una segunda edición del Breviario se hizo en la misma ciudad en 1519 a cargo de Petrus Lichtenstein
(15 de Julio) y por mandato de Lucas Alantse librero de Viena. En ella el folio 126v del Breviario está ocupado por un grabado a toda página de la Anunciación en el que el Niño, sin Paloma, desciende de cabeza con la cruz al hombro (cf. Foto 1). En la página siguiente (fol. 127r) aparece en bas de page otra Anunciación pero sin Niño. El grabado ya había aparecido en cuatro publicados antes de esa fecha (véase FICHA nº 343: https://juliomontanes.synology.me/bases/anunciaciones/index.php?-table=anunciaciones&-action=browse&-cursor=342), y parece haber sido utilizado exclusivamente por este editor.

El grabado aparece en las diez publicaciones del impresor Petrus Liechtenstein. 7 breviarios (Padua, Frisinga, Praga, Augsburgo, Pannonhalma, ambrosiano de Milán, ermitaños de San Pablo Eremita) y 3 misales romanos. impresos en 1515, 1516, 1517, 1518, 1535, 1536, 1538, 1539 y 1540:

- Breviarium Pataviense, Venecia, Petrus Liechtenstein, por mandado de Leonardo y Lucas Allantse libreros de Viena, 1515 (25 de Mayo y 26 de Julio), fol. 96v. Pars hyem. et aestiv. 1 (26 de Julio), fol. 96v. Ejemplar Munich, Bayerische Staatsbibliothek (Res/Liturg. 129 b-1): https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10922498 https://www.google.es/books/edition/Breviarium_Pataviense/sWJUAAAAcAAJ?hl=es&gbpv=0. Pars hyem. et aestiv. 2 (25 de Mayo), fol. 96v. Ejemplar Munich, Bayerische Staatsbibliothek (Res/Liturg. 129 b-2): https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10922499 https://www.google.es/books/edition/Breviarium_Pataviense/sWJUAAAAcAAJ?hl=es&gbpv=0. Pars Estivalis, fol. 96v (impresa el 25 de Mayo). Ejemplar Viena, Österreichische Nationalbibliothek: https://www.google.es/books/edition/Breuiarium_secundum_chorum_alme_ecclesie/ENdWAAAAcAAJ?hl=es&gbpv=0

- Breviarum Frisingense (Pars Hyemalis), Venecia, Petrus Liechtenstein de Colonia, por mandado de Joannis Olswalt de Augsburgo, 1516 (15 de Marzo), fol. 68v. Cf. FICHA nº 343: https://juliomontanes.synology.me/bases/anunciaciones/index.php?-table=anunciaciones&-action=browse&-cursor=342).

- Breuiarium horaru[m] canonicarum s[ecundu]m veram rubrica[m] archiepiscopatus pragen[sis]…, Venecia, Petrus Liechtenstein, 1517 (17 de Noviembre), fol. 98v. Dos ejemplares Praga, Biblioteca Nacional de Chequia: https://www.google.es/books/edition/Breuiarium_horaru_m_canonicarum_s_ecundu/JFRdAAAAcAAJ?hl=es&gbpv=0 https://www.google.es/books/edition/Breuiarium_horaru_m_canonicarum_s_ecundu/tmZkAAAAcAAJ?hl=es&gbpv=0

-
Breviarum Augustense, pars aestivi, Venecia, Petrus Liechtenstein de Colonia, por mandado de Joannis Olswalt, ciudadano de Augsburgo, 1518 (16 de Febrero), fol. 86v. Ejemplar Munich, Bayerische Staatsbibliothek (Res/Liturg. 76): https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10207119 https://www.google.es/books/edition/Breviarium_Augustense/MmJUAAAAcAAJ?hl=es&gbpv=0

- [cf. Foto 1]
Breviarium Benedictinum (=Breviarium Pannonhalmi, segunda edición), citado en nº 283. Venecia, Petrus Liechtenstein de Colonia, por mandado de Lucas Alantse librero de Viena, 1519 (15 de Julio), fol. 126v.
Cuatro ejemplares Munich,
Bayerische Staatsbibliothek: (Res/Liturg. 93): https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10207133 https://books.google.es/books?id=mmFUAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=thumbnail&q&f=false. (Res/Liturg. 93 n): https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10207134. (Res/Liturg. 94): https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10207135 https://books.google.es/books?id=q11UAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=thumbnail&q&f=false. (Res/Liturg. 95), encuadernado con una Vigilia y Oficio de los Muertos de 1518: https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10207136 https://books.google.es/books?id=PFxUAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=thumbnail&q&f=false
Ejemplar Pannonhalma, Biblioteca de la Abadía:
http://mek.oszk.hu/01900/01919/html/index1506.html http://capitulumlaicorum.blogspot.com/2008_03_01_archive.html
Ejemplar Praga, Biblioteca Nacional de Chequia:
https://www.google.es/books/edition/Breuiariu_m_ordinis_sancti_Benedicti_de/ymBkAAAAcAAJ?hl=es&gbpv=0

-
Missale Romanum, Venecia, Petrus Liechtenstein, 1535 (Enero). Descrito y reproducido en RIVOLI: pp. 9 y 203, fig. p. 210, misal 105. El misal contiene otra Anunciación con Niño (cf. FICHA nº 1301: https://juliomontanes.synology.me/bases/anunciaciones/index.php?-table=anunciaciones&-action=browse&-cursor=1300).

-
Missale Romanum, Venecia, Petrus Liechtenstein, 1536 (31 de Julio), descrito en RIVOLI: p. 205 (misal 108).

- Missale Romanum, Venecia, Petrus Liechtenstein, 1537 (31 de Julio), descrito en RIVOLI: p. 205 (misal 109).

[cf. Foto 1]
Breuiarium iuxta institutionem sancti Ambrosij archiepiscopi inclyte ciuitatis Mediolani accuratissime castigatam..., Venecia, Petrus Liechtenstein para Girolamo Scotto, 1539, fol. 151v. Ejemplar Roma, Biblioteca Nazionale Centrale: https://www.google.es/books/edition/Breuiarium_iuxta_institutionem_sancti_Am/X7_xhVGjwIAC?hl=es&gbpv=0

- Breviarium ordinis fratrum eremitarum sancti Pauli prime eremite…, Petrus Liechtenstein de Colonia, 1540 (Marzo), fol. 84v. Ejemplar Munich, Bayerische Staatsbibliothek (Res/Liturg. 117): https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10207142 https://www.google.es/books/edition/Breviarium_Eremitanus_S_Pauli_Eremitae/EWJUAAAAcAAJ?hl=es&gbpv=1

_____________________________

Agradezco al Dr. D. Juan A. Gómez Sánchez los datos que me ha proporcionado sobre este grabado y sus diferentes apariciones en la imprenta veneciana.


________________________________
REFERENCIAS:

RIVOLI, Victor Masséna (Duc d'), Études sur l'art de la gravure sur bois à Venise. Les missels imprimés à Venise de 1481 à 1600, J. Rothschild, París, 1894. Disponible: https://archive.org/details/etudessurlartdelagravuresurbois/page/n20/mode/1up.

Fotos:
http://collections.osb.hu/cgi-bin/targy?kep=dsc_7138 http://www.zti.hu/earlymusic/cd-catalogue/InfoSheet.asp?RecordId=870&Choice=CDNumber&Sql1= http://mek.oszk.hu/01900/01919/html/index1506.html http://capitulumlaicorum.blogspot.com.es/2008_03_01_archive.html http://encyclopedie-universelle.com/images4/pannonhalma-abbaye-breviaire-annonciation-marie-ange-gabriel.jpg