Originalmente los
maragatos, documentados en Santiago de Arriba (Chantada), así como en otras muchas localidades gallegas (Cotobade, Sober, O Courel, Castro Caldelas, Viana do Bolo, A Estrada...), especialmente en Laza y el valle del Támega, eran máscaras que parodiaban a los buhoneros y arrieros leoneses de la Maragatería (Astorga), pero acabó por denominarse así a las máscaras desastradas que servían como contrapunto cómico de los cigarróns y peliqueiros a los que imitaban en su vestimenta pero sustituyendo las mitras y las máscaras de madera sonrientes por caretas de animales con cuernos, las medias y zapatos por botas de aguas... etc. (cf. Foto 2).

En Soutelo Verde (Castro de Laza) vestían con monos sucios, cubrían sus rostros con caretas y llevaban varas para azotar a la gente, estando documentados en fotografías de la primera mitad del siglo XX (cf. Foto 1).

En Berres (A Estrada),
Manuel García Barros (Ken Keirades) los describe en su novela Aventuras de Alberte Quiñoi (ca. 1949):

"
Os Maragatos. Sombreiro dentro dun pano estarricado que lle confundía a ala coa copa; en mangas de camisa, panos terceados e calzón amañado con mandís, que por seren feitos nos teares do país chamaban *da tea”, con reberetes de estambre que poñían invertidos un en cada perna, atándolies a cintura polas sofraxes, medias traballadas e zapato baixo. Na man un ha tralla que facían estralar o mesmo que se lle arrearan as bestas, facendo as mulleres de tales. A trallazos arredaban a xente para facerlle lugar á mascarada".

________________________________
REFERENCIAS:

AMADO ROLÁN, Nieves, “Os entroidos históricos da bacía do Támega: as súas máscaras tradicionais”, en: Actas da XV Xornada de Literatura de Tradición Oral. Entroido: transgresión e tradición (Lugo, 22 de outubro de 2022), Asociación de Escritoras e Escritores en Língua Galega-Deputación Provincial de Lugo, Lugo, 2022, pp. 73-86 (p. 77 y figs. 7-8). Disponible: https://www.aelg.gal/resources/publications/1677577450464actasXV_xornada_AH.pdf.
GARCÍA BARROS, Manuel (
Ken Keirades), Aventuras de Alberte Quiñoi, Galaxia, Vigo, 2020 (ms. ca. 1949).
RISCO, Vicente, "Etnografía: cultura espiritual", en:
Otero Pedrayo, Ramón (dir.): Historia de Galiza, Akal, Madrid, 1979, vol. I, pp. 255-762 [1ª ed., Nós, Buenos Aires, 1962].

En internet:
Maragatos de Lugo: https://maragatosdelugo.org/es/los-maragatos-en-el-carnaval-gallego

Foto 1: Archivo Nieves Amado.
Foto 2: Maragato de los años 80 en Laza (fotografía de Ángel Martínez Bermejo en Nieves Amado).