Antiguamente en la procesión de la Virgen del Rosario de la parroquia de San Cristovo da Cervela (O Incio-LU) salían seis danzantes acompañados del
Felo (también conocido como Pamponiges [1] y O Bruxo). Era este un personaje enmascarado, armado de una escoba de escornacabras que repartía latigazos entre el público abriendo paso a los danzarines como en el caso del Meco de A Hermida (Quiroga, cf. FICHA nº 15: https://juliomontanes.synology.me/bases/mascaras/?-table=mascaras&-action=browse&-cursor=14). El término Felo y su variante Feno se utiliza en numerosas localidades gallegas para referirse a las máscaras del Corpus y de otras procesiones religiosas (cf. FICHAS: https://juliomontanes.synology.me/bases/mascaras/index.php?-action=list&-table=mascaras&-cursor=0&-skip=0&-limit=30&-mode=find&-edit=1&-recordid=mascaras%3FRegistro%3D16&Titulo=felo+OR+feno). Es de origen incierto: en Galicia es sinónimo de máscara y su etimología se ha relacionado con la voz germánica fillon (el que pega), y también con felón y felonía que aludiría a la rebelión de los vasallos contra los señores feudales. Es posible también que la voz esté relacionada con folia, foliada, folión, etc.

La existencia de danzas con demonios en las fiestas patronales están documentadas en otras localidades gallegas como A Hermida o Castro Caldelas, y existieron en otros muchos lugares de España hasta mediados del siglo XX, alguna recuperada como la danza de los Cossiers en la procesión de San Roque de Alaró (Mallorca), documentada desde el siglo XVI y conocida por grabados de finales del siglo XIX (cf. Foto: https://1.bp.blogspot.com/-9bXAMU4vFiA/VdWRh-nHeyI/AAAAAAAAwKA/S8CXJ2_iVkE/s1600/Costumari%2Bcatal%25C3%25A1n_2.jpg).

Similares son otras muchas máscaras gallegas diabólicas que tenemos documentadas en el Corpus, como los
céntulos de Pontevedra y Redondela, fenos y fetoyros de Ribadavia y Allariz, gamachiño de Betanzos y demonios de Bouzas y Verín (cf. FICHAS: https://juliomontanes.synology.me/bases/mascaras/index.php?-action=list&-table=mascaras&-cursor=0&-skip=0&-limit=30&-mode=find&-edit=1&Claves=corpus).

_______________________________

[1] En A Hermida se utilizan las variantes pampórnigas y pampónigas pero no para referirse al felo sino a la pareja de gigantones procesionales que participan en el festejo (cf. FICHA: https://juliomontanes.synology.me/bases/xigantes/index.php?-table=xigantes&-action=browse&Registro==48).

________________________________
REFERENCIAS:

BLANCO PRADO, José Manuel, “Consideracións sobre a devoción popular na parroquia do
S. Cristovo da Cervela (Incio, Lugo)”, en: Boletín do Museo Provincial de Lugo, tomo VII, vol. 2 (1995-96), pp. 183-201. Disponible: https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=1294606