Ya he mencionada que la denominación
mouriscada o danza / farsa mourisca aparece en Portugal para referirse tanto a los simulacros dramatizados de batallas entre “mouros e cristãos” (Auto de Santo Antonio y Auto da Floripes), como las danzas ejecutadas por danzarines vestidos “à mourisca”, o, en ocasiones, por moros auténticos (denominados horros, había varios miles en Lisboa a finales del siglo XVII). Ambos tipos están documentados en las procesiones del Corpus desde el siglo XVI (Coimbra, Oporto, Guimarães, Braga...), fueron muy frecuentes en las touradas nobiliarias portuguesas de los siglos XVII-XVIII, y cuentan con manifestaciones en Brasil. Muchas de ellas evolucionaron para convertirse en representaciones dialogadas con la popularización en tierras portuguesas de las historias de Carlomagno y los doce Pares de Francia, difundidas en numerosas impresiones hasta bien entrado el siglo XIX (História do Imperador Carlos-Magno e dos Doze Pares de França,, y Segunda parte da História do Imperador Carlos-Magno e dos doze pares de França). Como ya he señalado en los casos gallegos, la sustitución de los Moros por los Turcos se produjo en el siglo XVII en relación con la presencia de corsarios turco-berberiscos en las costas portuguesas y gallegas (cf. FICHAS: https://juliomontanes.synology.me/bases/morosycristianos/index.php?-action=list&-table=morosycristianos&-cursor=0&-skip=0&-limit=30&-mode=find&-edit=1&Comentario=piratas).

En Penafiel (distrito de Oporto), sin embargo, la danza dramatizada se mantuvo en la procesión del Corpus hasta los años 50 del siglo XX y se recuperó en 2009 con otras danzas que había dejado de hacerse (la única que se había seguido haciendo sin interrupción en la localidad era la danza de espadas del gremio de los
ferreiros). Documentos del siglo XVII (Tombo de 1657) mencionan la Dança da Mourisca (representada por 25 alfaiates, albardeiros y vendeiros), que en la actualidad se conoce como Baile dos Turcos, verdadera representación que ha ido perdiendo buena parte de su carácter de danza reforzando el aspecto teatral (intervienen unas 40 personas que recitan textos en cuadras).

_____________________________
REFERENCIAS:

ALGE, Barbara, “A memória colectiva religiosa em danças dramáticas de Penafiel, Sobrado e Braga”, en:
Revista da Faculdade de Ciências Sociais e Humanas, Edições Colibri, Lisboa, nº 18 (2006), pp. 413-433.
ALGE, Barbara, “O
mouro como elemento comparativo em duas performances de mourisca em Portugal”, en: Trabalhos de Antropologia e Etnologia, Sociedade Portuguesa de Antropologia e Etnologia, Oporto, vol. 47, fasc. 1-4 (2007), pp. 71-92. Disponible: https://revistataeonline.weebly.com/uploads/2/2/0/2/22023964/omouro_barbaraalge_tae47_1-4_comp.pdf.
ALGE, Barbara, “Espaços de poder na procissão do Corpo de Deus em Penafiel”, en:
Oliveira, Vítor Jorge & Costa Macedo, José (coord.): Crenças, Religiões e Poderes: dos indivíduos às Sociabilidades (Actas da 11ª Mesa Redonda da Primavera da FLUP), Edições Afrontamento, Porto, 2008, pp. 375-384.
CHAVES, Luíz, “Danças religiosas”, en:
Revista de Guimarães, vol. LI, nº 4 (1941), pp. 372-387 (p. 375). Disponible: https://www.csarmento.uminho.pt/site/s/rgmr/item/55923#?c=0&m=0&s=0&cv=0.
GONZÁLEZ REBOREDO, Xosé Manuel,
Festas con representacións de mouros e cristiáns en Galicia e terras do noroeste veciñas, Edicións Fervenza, Silleda, 2019, pp. 358-361.
SARDINHA, José Alberto,
Danças Populares do Corpus Christi de Penafiel, Tradisom, Vila Verde, 2012, esp. pp. 135-148.
MIRANDA, Abílio de, “O Baile dos Ferreiros de Penafiel e o dos Pauliteiros de Miranda”, en:
Douro-Litoral : Boletim da Comissão Provincial de Etnografia e História, 1ª Série, nº 2 (1940), pp. 31-35.
MIRANDA, Abílio de, “Festas de Corpus Christi em Penafiel”, en:
Douro-Litoral : Boletim da Comissão Provincial de Etnografia e História, 1ª Série, nº 7 (1943), pp. 22-35.
MARTINS, Mário, "O Pseudo-Turpín na versão portuguesa da
História do Imperador Carlos Magno", en: Brotéria, vol. LIX, nº 3 (1954), pp. 380-395.
ABELHO, Joaquim Azinhal,
Teatro Popular Portugués Vol. III. Entre-Douro-e-Minho, Editora Pax. Colecção Metrópole e Ultramar, Braga, 1970.
OLIVEIRA, Ernesto Veiga de,
Festividades cíclicas em Portugal, Publicaçoes Dom Quixote, Lisboa, 1984. Disponible: https://books.openedition.org/etnograficapress/5888.
RIBAS, Tomaz,
Danças populares portuguesas, Instituto de cultura e lingua portuguesa. Biblioteca breve nº 69, Lisboa, 1982. Disponible: http://cvc.instituto-camoes.pt/conhecer/biblioteca-digital-camoes/etnologia-etnografia-tradicoes.html.

En internet:
http://riquezasetradicoesdepenafiel.blogspot.com/2009/06/corpo-de-deus-penafiel.html https://www.cm-penafiel.pt/visitar-penafiel/corpo-de-deus/bailes/
Foto José Alberto Sardinha: https://terramater.pt/mouriscada/