Miniatura en un Libro de Horas al uso de Roma de la Biblioteca Municipal de Tours (Ms. 2104, fol. 14, ca. 1510). En numerosas páginas de internet se presenta esta miniatura como un caso claro de Tutivillus en su supuesta faceta de merodeador de scriptoria y distraedor de amanuenses (véase VÁZQUEZ PEREIRA y sus derivados a través de la Wikipedia: https://es.wikipedia.org/wiki/Titivillus).

Sin embargo, el
titulus latino de la imagen dice, en tinta roja: Septem versus sancti Bernardi, y sigue a continuación el Salmo 12: “Illumina oculos meos ne umquam obdormiam in morte nequando dicat inimicus meus prevalui adversus eum. In manus tuas Domine com [mendo spiritum meum]....”

Hay que pensar, por tanto, que se trata de una representación de la leyenda que relata como el demonio reveló a San Bernardo los versos de los
Salmos cuya recitación diaria asegura la salvación [1], leyenda que en unos casos se asocia con San Bernardo de Claraval (siglo XI), y en otros con S. Bernardo de Mentón [=Menthon] (siglo X) [2].

Véase otro caso en
FICHA nº 214: https://juliomontanes.synology.me/bases/tutivillus/index.php?-table=tutivillus&-action=browse&-cursor=213.

______________________________

[1] “
Legitur in vita Sancti Bernardi quod diabolus apparens et dixit quod sciret XII versus psalterii quos qui dixerit devote omni die salvarit. Et cum requisitus esset a beato Bernardo qui esset illi versus nolui sibi manifestare. Tunc rumdit beatus bernardus quod quotidie totum psalterium diceret. Audiens hoc diabolus manifestauit eo sibi et sunt isti sequentes..." (Speculum Spiritualium, Henry de Balnea, ca. 1400).

[2] La leyenda de San Bernardo de Menton cuenta que dominó a un diablo al que encadenó o ató con su estola, y con él a sus pies vencido, o a su lado, siguiéndolo como un perrito, aparece siempre el de Mentón en el arte, de manera que, de tratarse de él, habría que pensar que el demonio es solamente un atributo como en otras muchas representaciones artísticas del santo de Mentón (véase FOTO 2 C y D). Similares representaciones de sumisión del diablo a un santo lector al que se ven obligados a revelar sus secretos existen en la iconografía de otros santos europeos como Sta. Madalberta de Maubeuge (véase FOTO 2 E).

___________________________
REFERENCIAS:

GONZÁLEZ MONTAÑÉS, Julio I., Tutivillus. El demonio de las erratas, Turpin Editores, colección en 8vo, nº. 11, Madrid, 2015, pp. 43-44.
GONZÁLEZ MONTAÑÉS, Julio I.,
Titivillus : Il demone dei refusi, Graphe.it, col. Parva [saggistica breve], 9, Perugia, 2018, p. 30.
MATOS, Morgan A., The Satanic Phenomenon: Medieval Representations of Satan (Tesina de licenciatura), Rollins College, Hamilton Holt School, Winter Park, Maitland, 2011, p. 69 y fig. 15. Disponible: http://scholarship.rollins.edu/mls/28/
VÁZQUEZ PEREIRA, Susana, “Titivillus, demonio, el gran aliado de los copistas”, en: El Correo Gallego, Santiago (10/10/2010). Disponible: https://goo.gl/3svtJQ

Manuscrito:
https://goo.gl/YS06To https://goo.gl/1BxSMa
Fotos: https://flic.kr/p/bk7ydb http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titivillus.jpg