En 1493 Michael Furter imprimió en Basilea una traducción alemana de Marquard vom Stein, de la obra de Geoffroy de Latour Landry, Le Livre du chevalier de la Tour Landry pour l'enseignements de ses filles (c. 1371), en la cual, sin nombrar a Tutivillus, se hace referencia al diablo que apunta los murmullos de los fieles en los Oficios divinos, y al milagro de la Misa de San Martín y San Bricio (Cap. XXVIII: De celles qui ne font que jengler aux esglises y Cap. XXIX. D'un exemple qui annt à la messe saint Martin).

En esta edición alemana, los dos capítulos se ilustran con grabados atribuidos a Durero o su círculo, ambos con escenas de mujeres cuchicheando en Misa y demonios que las agarran (véase FICHA anterior) o, como en éste caso, apuntan sus faltas.

Título:
"Wie der tufel bynder der mess die klapperig etlicher frowen uffschreib und im das berment zu kürz wart vnnd ersa mit den zenen uss eynander zoch".

Aquí Tutivillus, provisto de cálamo y tintero, escribe las omisiones de las distraidas en un pergamino que extiende sobre su pierna izquierda, mientras que un demonio acólito le prepara los pergaminos estirándolos con los dientes como en el famoso
exemplum de Jaques de Vitry (Sermones vulgares) que se recoge en el texto del caballero de La Tour. El mismo grabado se emplea en la edición de Johannem Knoblouch (Estrasburgo, 1519, véase Foto 2 y https://books.google.es/books?id=rbZTAAAAcAAJ).

El texto del exemplum en alemán dice:
"
Wie der tüfel hynder der mess die klapperig ettlicher frowen vff schreyb / vnnd im das bermet zfi kurtz wart vnnd ers mit den zenen vss einanderzoch.
Es ist ouch vff ebemelte meynung vff ein zyt sant Martin begegnet/ als der mess hielt vnnd jm syn schßler zü altar dienet. das was sant Brictius der dar nach ertzbischoff ward/ Der selb syn schüler hüb an zü lachen/ des hat sant Martin war genomen / Unnd fragt in nach der mess / warumb er gelachet bette / Sagt er im / es were darumb gewesen / das er zwen böse geist gesechen hette / alles das so man vnd frowen hinder der mess geredt / vff geschriben betten/ Were dem eynen syn berment zü kurtz worden / Das bette er nun mit synen zenen so hart vss eynander gezogen / dz im das berment entgangen were / vnnd den kopff hinder sich an die muren geschlagen bette/ Da das sant Martin hortt / marckte er wol das Brictius eyn heiliger man was/ Unnd vff das so brediget er vnd verkunde da söllich matery allem volck / vnnd offnet jnen / wie schwer vnd grösslich es gesündet were / hynder der mess vnnd dem gotz dyenste weltliche ding zü redenn vnnd vss zü richten / Ouch gar vil besser were gantz vss der kilchen zü blibe / daii söllich vnordenlich wesen in der kilchen vss zü richten
". Véase BASLER, Otto, “Zum Sündenregister auf der Kuhhaut", en: Schweizerisches Archiv für Volkskunde = Archives suisses des traditions populaires, vol. 27 (1926-1927), p. 139.

_______________________
REFERENCIAS:

BRISMAN, Shira, "The image that wants to be read: an invitation for interpretation in a drawing by Albrecht Dürer", en:
Word & Image : A Journal of Verbal/Visual Enquiry, vol. 29, nº 3 (2013), pp. 273-303 (p. 279 y fig. 7). Disponible: https://www.academia.edu/attachments/37263107.
CAMPBELL, Emma & MILLS, Robert,
Troubled Vision: Gender, Sexuality and Sight in Medieval Text and Image, Palgrave, Nueva York, 2004, p. 187, fig. 9.4.
CRANE,
Thomas F., The Exempla or Illustrative Stories from the Sermones Vulgares of Jaques de Vitry, E.T.T.S., Londres, 1890, p. 234.
GRÖSSINGER, Christa, "Tutivillus", en: Elaine BLOCK (Ed.), Profane images in marginal arts of the Middle Ages, Brepols, Turnhout, 2009, pp. 47-62 (p. 54, lam. 3.10).
GONZÁLEZ MONTAÑÉS, Julio I., Tutivillus. El demonio de las erratas, Turpin Editores, colección en 8vo, nº. 11, Madrid, 2015, p. 60 y fig. 1.
GONZÁLEZ MONTAÑÉS, Julio I.,
Titivillus : Il demone dei refusi, Graphe.it, col. Parva [saggistica breve], 9, Perugia, 2018, p. 41 y fig. 1.
GRIESE, Sabine, "Vervielfältigung und Verfestigung. Einblatt-Druckgraphik des 15. und frühen 16. Jahrhunderts", en: Lutz, E. K. (Ed.)
Literatur und Wandmalerei. Vol. II Konventionalität und Konversation: Burgdorfer Colloquium 2001, Walter De Gruyter-Max Niemeyer, Tübingen, 2005, pp. 335-360 (pp. 351-52).
HALM, Peter, "Der schreibende Teufel", en:
Cristianesimo e Ragion di Stato: L'Umanesimo e il Demoniaco nell'arte. Atti del II Congresso Internazionale di Studi Unmanistici (Ed. Enrico CASTELLI), Centro Internazionale di Studi Umanistici - Bocca Editore, Roma-Milán, 1953, pp. 235-249 (lam. VII).
HARVEY, Ruth,
Marquard vom Stein, der Ritter vom Turn: Kommentar Aus dem Nachlaß von Ruth Harvey (Texte des späten Mittelalters und der frühen Neuzeit (TMA), Band 37), Erich Schmidt Verlag GmbH & Co, 1996.
HUTSON, Lorna,
The Invention of Suspicion : Law and Mimesis in Shakespeare and Renaissance Drama, Oxford University Press, Nueva York, 2007, fig. 2, p. 22.
KAUTZSCH, Rudolf,
Die Holzschnitte zum Ritter vom Turn Basel 1493 mit 48 zinkätzungen, J.H.E. Heitz, Estrasburgo, 1903. Disponible: https://archive.org/details/bub_gb__XQWAAAAYAAJ
LEHNER, Ernst & Johanna,
Devils, Demons, Death and Damnation, Dover Publications, Nueva York, 1971, lams. 21 y 22.
MASSING, Jean Michel, “
Sicut erat in diebus Antonii: The devils under the bridge in the Tribulations of St Anthony by Hieronymus Bosch in Lisbon”, en: ONIANS, John (Ed.) Sight and Insight: Essays On Art and Culture in Honour of E. H. Gombrich at 85, Phaidon Press, Londres, 1994, pp. 108-127 (p. 117 y fig. 46).
MONTAIGLON, Anatole (Ed.),
Le Livre du chevalier de la Tour Landry pour l'enseignements de ses filles, París, P. Jannet, 1854, pp. 63-66.
MUTHER, Richard, "Buch des Ritters vom Thurm von den Exempeln der Gottesfurcht und Ehrbarkeit", en:
Die Deutsche Bucherillustration der Gothik und Frührenaissance (1460-1530), G. Hirth's Kunstverlag, Munich y Leipzig, 1884, vol. I, pp. 65 ss.
SIMON, Anne, The Cult of Saint Katherine of Alexandria in Late-Medieval Nuremberg: Saint and the City, Routledge, Londres, 2016, n. 118.

Ejemplar de Munich:
http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bvb:12-bsb00029711-4